पानिपत

कौरवपांडव संगरतांडव द्वापरकाली होय अतिं;
तसे मराठे गिलचे साचे कलीत लढले पानिपती ||

आम्ही झुंजलो दिल्लीच्या पातशाहीसाठी, हिंदुस्तानच्या अभिमानासाठी. मात्र दुर्दैवान उत्तरेतल्या राजांनी मराठ्यांना मदत केली नाही, रजपूत राणे राजस्थानच्या वाळूत लपून बसले. दुर्दैवानं या महायुद्धाच्या आधी काही दिवस आम्हांला वाट्टेल ते करून धनधान्याची रसद गंगा-यमुनेच्या अंतर्वेदीतून पुरविणारा गोविंदपंत बुंदेले ठार झाला अन् तेथूनच अवकळा सुरु झाली.

तरीही भाऊसाहेब पानितापाच्या मातीत गाडून उभे होते. मात्र नानासाहेब पेशवे कर्तव्याला जागले नाही. पतियाळाचा अलासिंग जाट पंजाबातून कुमक पाठवीत होता, ती पुढे कमी पडली. स्त्रियापोरांचं, यात्रेकरूंच लटांबर सोबत असण हे काळरुढीनंच भाऊंच्या पाठीवर लादलेलं ओझं होतं. पण त्यामुळे हातातल्या सपासप चालणाऱ्या तलवारीच्या पात्यानं तिळभर विश्रांती घेतली नाही.



शेवटी अन्नान दश झालेली मराठी सेना झाडाची पानं आणि नदीकाठची शाडूची माती खाऊन तरली, कळीकाळाला भिडली. पानिपतावर मराठे कसे लढले, यासाठी दुसऱ्या कोण्या ऐऱ्यागैऱ्याची साक्ष काढण्याचं कारण नाही. ज्याच्या विरुद्ध आम्ही जंग केला, त्या आमच्या महाशत्रूनंच, पाच-सात देशांच्या सरहद्दी मोडणाऱ्या अहमदशहा अब्दालीनंच लिहून ठेवलं आहे,

'दक्षिण्यांनी (मराठ्यांनी) पानिपतावर मजबूत छावणी कायम केली होती. युद्धाच्या दिवशी त्यांनी अत्यंत निकरानं आमच्या लष्करावर पुनःपुन्हा हल्ले चढवले मराठ्यांचं हे असामान्य शौर्य पाहण्यासाठी त्या दिवशी आमचे रुस्तम आणि इस्फिंदार (आफगाणांच्या महाकाव्यातील कृष्णार्जून) सारखे वीर मौजूद असते, तर त्यांनी मराठ्यांचा महापराक्रम पाहून आश्चर्यानं तोंडात बोटं घालून चावली असती ! मराठ्यांसारखी युद्धाची अशी लालसा, अशी खुमखुमी आणि इतकं शौर्य इतरांकडून होणं वा दिसणं अशक्य !'